Piše: Iskra Đurišić
Druga polovina 2024. godine protekla je u znaku intenzivnih aktivističkih napora za unaprijeđenje prava LGBTIQ+ osoba širom regiona. U tom periodu, brojne organizacije u regionu posvetile su svoje resurse i energiju realizaciji događaja i inicijativa koje su značajno ojačale vidljivost zajednice i stvorile prostor za dalji napredak. Aktivnosti su se odvijale na nekoliko frontova ⎼ od zagovaranja političkih promjena do edukacije i međusobnog povezivanja članova LGBTIQ+ zajednice.
Jedna od organizacija koja je predvodila ove napore je Trans Mreža Balkan, koja je drugi dio godine započela promocijom svoje publikacije Transfeministička kuvarica. Ova publikacija, koja spaja transfeminističku teoriju sa svakodnevnim iskustvima trans osoba, predstavlja značajan doprinos regionalnom diskursu o pravima TIRV osoba. Promocija publikacije realizovana je čak tri puta, u Beogradu, Podgorici i Skoplju, pružajući aktivistima_kinjama iz regiona priliku da iznesu svoje stavove i analize o njenom sadržaju. Na ovim događajima prisustvovali_e su brojni saveznici_ce iz regiona, a diskusije su se često usmjeravale ka analizi trenutnog stanja antirodnih pokreta u regionu, stavljajući fokus na ključne izazove sa kojima se trans zajednica suočava. Pored događaja uživo, na društvenim mrežama je pokrenuta kampanja promocije Transfeminističke kuvarice, koja je dosegla reach od čak 20.000 ljudi, dodatno šireći uticaj publikacije.
Septembar je donio novi važan događaj. Trans Mreža Balkan organizovala je trening pod nazivom “Jačanje regionalnog trans-aktivizma”, koji je okupio aktiviste_kinje iz svih djelova Balkana. Održan u Zagrebu, ovaj trening obuhvatio je nekoliko ključnih tema: izgradnju kapaciteta za liderstvo, političko organizovanje, zagovaranje, i što je posebno značajno, brigu o sebi i brigu o zajednici. Briga o mentalnom i fizičkom zdravlju, kao i međusobna podrška unutar zajednice, predstavljeni su kao osnovni preduslovi za dugoročnu borbu za prava LGBTIQ+ osoba. Tokom treninga, učesnici_ce su imali_e priliku da učestvuju u radionici fokusiranoj na razradu ideja za kampanju povodom Trans Day of Remembrance (TDOR), koja se obilježava u novembru. Ideje sa treninga poslužiće kao temelj za dalji rad na podizanju svijesti o nasilju nad trans osobama.
Ubrzo nakon toga, u saradnji sa lokalnom organizacijom TransFormA, Trans Mreža Balkan je organizovala jubilarni 10. Transpozijum. Ovaj događaj je bio od posebnog značaja jer je ujedno obilježio i deset godina postojanja Trans Mreže Balkan. Ovogodišnji Transpozijum okupio je oko 40 TIRV osoba iz regiona, koje su kroz različite radionice i zabavno-edukativni program imale priliku da se povežu, razmjene iskustva i osnaže za dalju borbu. Radionice su pokrile širok spektar tema, uključujući transfeminističku borbu, političko zagovaranje i umjetničke performanse, dok je bogat zabavni program učinio događaj nezaboravnim. Transpozijum je još jednom pokazao da je regionalna saradnja ključna za jačanje trans pokreta na Balkanu.
U Crnoj Gori, druga polovina godine bila je jednako dinamična. Asocijacija Spektra nastavila je s organizacijom svojih prepoznatljivih Master-classova, koji okupljaju prepoznate aktiviste_kinje iz Crne Gore. Ovi događaji pružaju priliku novim generacijama aktivista_kinja da slušaju o istoriji crnogorskih LGBTQ+ pokreta, aktuelnim izazovima i temama, ali i o mehanizmima i alatima koje mogu koristiti u budućem aktivizmu.
S obzirom na to da su u Crnoj Gori još uvijek u toku važne političke borbe, kao što je usvajanje Zakona o pravnom prepoznavanju rodnog identiteta na osnovu samoodređenja, Asocijacija Spektra se posvetila zagovaranju ovog zakona, a jedna od zanimljivih inicijativa u okviru te borbe je predstavljanje “merch”-a sa temom samoodređenja. Ova promotivna linija uključuje majice, čarape, stikere i rokovnike.
Septembar je donio i dvanaesti Montenegro Prajd, na kojem je Asocijacija Spektra bila posebno angažovana. U sklopu Nedjelje ponosa, organizovali su dva važna događaja. Prvi, “Prajd caffee: Đe su naša prava?”, bio je otvoreni razgovor sa političarima_kama iz Crne Gore, gdje su se direktno susreli sa LGBTQ+ aktivistima_kinjama i diskutovali o Zakonu o pravnom prepoznavanju rodnog identiteta na osnovu samoodređenja. Drugi događaj, “Recepti za revoluciju”, organizovan je u saradnji sa Trans Mrežom Balkan i predstavljao je promociju publikacije Transfeministička kuvarica u Crnoj Gori. Na ovom panelu diskutovano je o antirodnim pokretima, ne samo u Crnoj Gori, već i u cijelom regionu, uz učešće brojnih feminističkih i LGBTQ+ aktivista_kinja.
Kolektiv Talas TIRV takođe je bio vrlo aktivan tokom ove godine. Nakon otvaranja svog prostora, Kolektiv Talas TIRV je nastavio sa organizacijom događaja namenjenih pružanju podrške i osnaživanja za zajednicu, poput “Popodne sa zajednicom”, koje je prvi put organizovano 6. juna. Zbog velike zainteresovanosti i pozitivnih reakcija, okupljanje je postalo redovno, te je tako organizovano i tematsko okupljanje “Razmjena odjeće”, koje je održano 11. oktobra. Tokom okupljanja, članovi_ce zajednice imali_e su priliku da donesu odjeću koju više ne nose, a posebno onu koja ne odgovara njihovoj rodnoj ekspresiji, i razmjene je sa drugim članovima_cama zajednice.
U Hrvatskoj, druga polovina godine donijela je niz važnih događaja. Šetnje na prajdovima u Karlovcu i Puli otvorile su ljetnju sezonu aktivizma, dok je organizacija KolekTIRV, u saradnji sa organizacijom LORI iz Hrvatske, nastavila sa organizacijom “Susreta za obitelji”, sa posebnim fokusom na medicinsku tranziciju. Ovi susreti pružaju podršku porodicama trans osoba, nudeći im informacije i alate za razumijevanje i podršku tokom procesa tranzicije. Od septembra, KolekTIRV je pokrenuo i seriju filmskih večeri uz druženje, koje su postale važan društveni događaj za LGBTIQ+ zajednicu u Hrvatskoj.
U oktobru, organizacija LORI je organizovala osmi po redu “Smoqua festival”, koji je postao centralni događaj za queer i feminističku kulturu u regionu. Ovogodišnja tema, Otpor i otpornost, fokusirala se na važne društvene teme kao što su LGBTIQ+ fobija u obrazovanju, prava azilanata i azilantkinja, i emancipacija žena i lezbejki u Iranu i Afganistanu. Festival je okupio preko 45 umjetnica i aktivistkinja iz više od 10 zemalja, a sa više od 20 događaja, ponudio je raznolik program tribina, izložbi, projekcija filmova i performansa.
Sjeverna Makedonija započela je drugu polovinu godine Skoplje Prajdom, koji je održan 22. juna pod sloganom “Spektakularno neposlušni”. Lokalna organizacija TransFormA nastavila je sa nizom važnih aktivnosti, među kojima je istaknuto predstavljanje prvog trans magazina u zemlji pod nazivom Tranzin. Ovaj časopis je prvi u Sjevernoj Makedoniji, jer je u potpunosti posvećen istoriji, identitetima i iskustvima trans osoba. Premijerna promocija magazina održana je 13. jula u socio-kulturalnom prostoru Komitet u Skoplju. Magazin, koji je dostupan u štampanoj i digitalnoj verziji na makedonskom i engleskom jeziku, predstavlja platformu za dokumentovanje života i izazova trans osoba u zemlji. Dizajn je potpisao Darko Angelovski, dok je glavna urednica Kalija Dimitrova. Ujedno, TransFormA je nastavila sa pružanjem servisa psihološke podrške za trans osobe, nastojeći da obezbijedi siguran prostor za mentalno zdravlje članova_cama zajednice.
Jedan od najznačajnijih događaja godine u Severnoj Makedoniji bio je 10. Transpozijum, koji je održan u Skoplju, u organizaciji TransForme i Trans Mreže Balkan. Transpozijum, koji je okupio oko četrdeset učesnika_ca iz regiona, bio je prilika za međusobno povezivanje, razmjenu iskustava i zajedničku borbu za prava trans osoba. Tokom trodnevnog programa, učesnici_ce su prisustvovali_e interaktivnim radionicama i panel diskusijama, koje su pokrivale širok spektar tema, od transfeminizma do političkog zagovaranja. Ovaj događaj bio je od izuzetnog značaja za jačanje regionalne saradnje, a posebnu čar mu je dala proslava 10. godišnjice rada Trans Mreže Balkan.
Posebnu pažnju privukao je Drag Show čija je tema bila “Makedonsko veče”, na kojem su domaćini priredili_e performanse inspirisane makedonskom muzikom i kulturom. Događaj je bio slavlje različitosti, umjetnosti i solidarnosti, što je učinilo ovogodišnji Transpozijum nezaboravnim.
Sve organizacije i pojedinci_ke uključeni_e u ove procese osnažuju regionalnu borbu za prava svih nas, ne samo kroz direktne akcije, već i kroz širenje solidarnosti, razmjenu znanja i iskustava. Druga polovina 2024. godine pokazala je koliko je važno održavati kontinuitet u borbi za ljudska prava, kako bi se društvo korak po korak mijenjalo na bolje.
O autorki:
Iskra Đurišić je aktivistkinja iz Crne Gore. Aktivizmom se bavi od 2021. godine, kada je na svojoj tiktok platformi javno dokumentovala svoju tranziciju. Iskra se 2023. priključila transfeminističkoj organizaciji Asocijacija Spektra gdje je zaposlena kao asistentkinja za rad sa TIRV zajednicom, dok u Trans Mreži Balkan vodi komunikacije